Responso pola morte de Conchita
Eran as 17:00 horas do día 10 de xaneiro de 1895 cando morreu a miña irmá. A súa respiración soaba como o arrolo dunha pomba, unha pomba branca que emprendía o seu derradeiro voo. Como as pombas que o meu pai tiña enxauladas na nosa casa de Payo Gómez para utilizar como modelo para as súas pinturas. Os acontecementos que seguen están borrosos na miña memoria, estaba eu cegado polas bágoas, pola morte. Unha cousa estaba clara, Deus faltara á súa promesa e eu pintaría para sempre, por Conchita. Deixaba de ser o inocente Pablito de trece anos para ser Pablo Picasso: o minotauro. Quedaba orfo, morrera a miña primeira musa.
A
dor e a morte entraron sen chamar á porta da nosa casa nesa fría tarde de xaneiro. A miña irmá Lola e máis eu xogábamos aos silencios, ás miradas que cheaban as horas de agarda. Conchita marchaba e iso apalpábase no ambiente. Eran as 17:30 horas cando Pérez Costales comezou os labores de desinfeción cun pulverizador da súa propiedade, seguindo paso por paso o establecido no protocolo. Os meus pais, a miña irmá eu máis eu tamén fomos desinfectados. Había que exterminar até o derradeiro resto daquel bacilo maligno que acabara con Conchita. Costales alertou a Esparís, o alcalde da cidade, do perigo de contaxio e espallamento da epidemia. Pasadas as 22:00 horas chegaba o médico do distrito, o Doutor Fraga, para trasladar á miña irmá pequena ao cemiterio de Santo Amaro. Hai quen pensa que esta tardanza debeuse ao rigor de Costales. Pero non foi por extremar precaucións que o doutor deixase tantas horas o corpo na casa. Era o seu derradeiro favor. Un adeus a Conchita en familia. Os cinco xuntos unha vez máis.
por
Texto
Responso por la muerte de Conchita, P. Picasso. A Coruña xaneiro de 1895 | Fonte: Museu Picasso de Barcelona.
«Pasei da fascinación polos ataúdes ao odio porque era a miña irmá a que ía dentro»
O nariz arrecendía a cal e xofre, a olor a morte. Aínda lembro como me fascinaban os pequenos ataúdes que colgaban no mercado como un racimo de bananas; sempre paraba diante. Quería un ataúde para poder durmir nel. Como cambian as cousas, agora era a miña irmá a que ía dentro dun. Era noite pecha cando chegamos ao camposanto. Conchita partira en soidade, como unha proscrita, acompañada dalgúns membros da Brigada Sanitaria. A rabia comíame por dentro. Sería moito tempo despois cando acertei a comprender que a morte agarda a todos. Aínda que os ricos vaian en carruaxe e os pobres vaian a pé. A miña nai quería un cura, un cura para a súa filla. O capeán, Antonio Budiño, acudiu á chamada de urxencia. Era o responso pola morte da miña irmá, o Responso pola morte de Conchita. Na capela do camposanto, eu observaba dende a distancia, non quería saber nada de Deus. Estaba cociñando a miña vinganza. Cheguei á casa e tan só coa luz dun quinqué pintei, berrando matices de dor e texturas de angustia. Durante décadas esta obra foi catalogada polo Museu Picasso de Barcelona coma Bautizo. Porén, dous expertos coruñeses acertaron en descifrar o misterio dos meus trazos. Tal e como lle dixen a Françoise Gilot nunha ocasión, eu pinto exactamente igual que outras persoas escriben a súa autobiografía. Os cadros, rematados ou non son as páxinas do meu diario e como tales válidas. O futuro escollerá as páxinas que prefira. Non podía quedar o capítulo máis doloroso da vida do xenio fóra do seu diario. A conservadora do Museu Picasso de Barcelona, Malén Gual, asumía deste xeito o erro na catalogación: «Indudablemente esta obra tiene que ver con la muerte de Conchita. En el Museu hemos cambiado el titulo y ahora se llama Responso por la muerte de Conchita».
Interior da capela do camposanto de Santo Amaro, maio de 2015 | Pablo Díaz
Rubén Ventureira e Elena Pardo, expertos na etapa coruñesa de Pablo Picasso, relatan, a continuación, como descubriron o erro na datación e catalogación da obra Bautizo, decatándose do auténtico sentido que agochaban as pinceladas do neno Picasso nese frío xaneiro.
O día en que pintei ese cadro as mans tremían, o trazo non era digno, a calidade non era nin tan sequera pasable para un neno de trece anos. Mais o cadro, a táboa, falaba sola, expresaba a miña dor, expulsara aos meu demonios. Algo que no ano 2015 segue sendo capaz de espertar en quen observa, quen xoga a mirar cos meus ollos.
A partires daquela fatídica noite do 10 de xaneiro todo comezou a cambiar. Sería trala morte da miña irmá cando exorcicei ao talento. Naceron na Coruña pinturas como La muchacha de los pies descalzos o El Hombre de la Gorra. Sería en Galicia onde exporía en solitario por primeira vez, na rúa Real. Pero aínda quedaba desprenderse da morte. Conchita non recibira sepultura, permanecía agardando a paz na sala de autopsias do cemiterio de Santo Amaro.
